Như mọi người đã biết, trên thế giới hiện nay có 193 quốc gia và 11 vùng lãnh thổ. Tuy nhiên, làm thế nào để phân biệt được đâu là quốc gia và đâu là vùng lãnh thổ? Sự khác nhau giữa chúng là gì? Trên thế giới có các vùng lãnh thổ nào?
Mục lục bài viết
Các khái niệm, định nghĩa
Quốc gia là gì?
Có khá nhiều định nghĩa, khái niệm về quốc gia trên thế giới. Gần như mỗi khu vực, mỗi địa phương lại có một định nghĩa riêng cho từ này. Vì số lượng quá nhiều nên dưới đây chúng tôi chỉ đưa ra những định nghĩa, khái niệm phổ biến và được công nhận nhiều nhất về quốc gia.
Định nghĩa tổng quát: Quốc gia là một khái niệm được hợp thành từ địa lý, chính trị, tinh thần, tình cảm và pháp lý. Cụ thể: Quốc gia là một vùng lãnh thổ có chủ quyền (theo địa lý), có một chính quyền (theo chính trị) và những con người sinh sống trên vùng lãnh thổ đó. Những người này chấp nhận nền văn hoá và lịch sử xây dựng của quốc gia nơi mình sinh sống (theo tinh thần), họ chịu sự chi phối của chính quyền và gắn bó với nhau bởi luật pháp (theo pháp lý), quyền lợi, văn hoá, tôn giáo, ngôn ngữ và chữ viết (theo tình cảm).
Trong từ điển luật Black (từ điển về thuật ngữ pháp lý được sử dụng trong Toà án Tối cao Hoa Kỳ): Quốc gia là khái niệm để chỉ một dân tộc hoặc một nhóm người kết hợp với nhau, hiện diện dưới hình thức một tổ chức tư nhân có tổ chức, có tính lịch sử liên tục và trú ngụ ở một phần riêng biệt của Trái Đất. Những người này sử dụng chung một ngôn ngữ, một luật lệ và khác biệt với những nhóm người khác về nguồn gốc cùng một số đặc điểm đặc trưng. Ngoài ra, những con người này còn sống chung dưới một chính quyền có chủ quyền.
Theo luật pháp tập quán quốc tế: Một quốc gia là pháp nhân pháp lý của pháp luật quốc tế nếu quốc gia này đáp ứng được đầy đủ các tiêu chuẩn ghi trong Công ước Montevideo về quyền và nhiệm vụ của các quốc gia được ký kết vào năm 1933 tại Uruguay.
Đất nước là gì
Trên thế giới, đất nước có nghĩa rộng hơn quốc gia. Cụ thể, đất nước là từ để chỉ quốc gia có chủ quyền và hoàn toàn độc lập hoặc quốc gia phụ thuộc hay bị chiếm đóng bởi quốc gia khác. Ở một số khu vực hay trong một số tài liệu, đất nước còn được dùng để chỉ các thực thể chính trị khác ngoài quốc gia. Chẳng hạn như trong CIA World Factbook (tài liệu về quốc gia, đất nước trên thế giới do Cơ quan Tình báo Trung ương Hoa Kỳ CIA lập ra), từ đất nước được sử dụng để chỉ “Một nghĩa rộng bao gồm các quốc gia phụ thuộc, khu vực có chính quyền đặc biệt, đảo không có người ở và những thực thể khác ngoài các quốc gia truyền thống hay quốc gia độc lập chính thức”.
Ở Việt Nam, hai từ này được sử dụng với ý nghĩa tương đương nhau. Đất nước thường được dùng để thay thế quốc gia trong nhiều văn bản, tác phẩm và ngược lại. Tuy nhiên, trong một số trường hợp hai từ này lại mang các yếu tố sắc thái khác nhau.
Yếu tố cấu thành quốc gia trong tư pháp quốc tế
Điều 1, Công ước Montevideo có nêu rõ:
Một quốc gia là pháp nhân pháp lý của luật pháp quốc tế nếu có đầy đủ các tiêu chuẩn sau đây:
- Dân số thường trực.
- Lãnh thổ xác định
- Chính phủ
- Quyền và khả năng tham gia vào quan hệ quốc tế với những quốc gia, tổ chức quốc tế khác.
Như vậy, xét theo ý nghĩa tổng quát thì trên thế giới hiện nay có tất cả 204 quốc gia. Còn nếu xét theo phương diện luật pháp tập quán quốc tế thì thế giới có tất cả 193 quốc gia chính thức, Thành quốc Vatican (quốc gia đặc biệt) và Nhà nước Palestine (quốc gia với chính phủ lưu vong).
Vùng lãnh thổ là gì?
Hiện nay, trên thế giới vẫn chưa có một định nghĩa thật rõ ràng và được chấp nhận phổ biến về vùng lãnh thổ. Tuy nhiên, từ khái niệm tổng quát và khái niệm theo luật pháp của quốc gia, có thể hiểu vùng lãnh thổ theo cách tổng quát như sau: Vùng lãnh thổ là một quốc gia mà bị thiếu đi ít nhất một trong 4 yếu tố theo tư pháp quốc tế để cấu thành quốc gia chính thức.
Tuỳ thuộc vào yếu tố bị thiếu cũng như đặc điểm của các yếu tố mà vùng lãnh thổ sẽ có hình thức tồn tại khác nhau. Mỗi hình thức này lại có một định nghĩa riêng. Cụ thể:
Quốc gia được công nhận hạn chế: Nếu hiểu theo nghĩa rộng hay nghĩa tổng quát, những quốc gia được công nhận hạn chế là quốc gia thực sự. Tuy nhiên theo luật pháp quốc tế, những quốc gia này vẫn chỉ là vùng lãnh thổ do chưa có được sự công nhận hay thừa nhận của tất cả các quốc gia chính thức và Liên Hiệp Quốc. Những quốc gia được công nhận hạn chế chỉ được thừa nhận và có quan hệ quốc tế với một số quốc gia chính thức hay thậm chí là chưa được thừa nhận bởi bất cứ thực thể chính trị hợp pháp nào (bao gồm quốc gia chính thức và các tổ chức quốc tế).
Vùng lãnh thổ tự trị: Vùng lãnh thổ tự trị là khu vực thuộc về một quốc gia (mẫu quốc) cụ thể. Tuy nhiên, khu vực này có được quyền tự cai quản và những nét đặc trưng riêng về văn hoá (dân tộc, ngôn ngữ, tôn giáo,...), kinh tế, xã hội (chính quyền, chính phủ,...). Vùng lãnh thổ tự trị có thể được độc lập trên thực tế (có quyền tự cai quản thực sự) hoặc độc lập theo luật định (được công nhận là độc lập nhưng thuộc quyền cai quản của mẫu quốc).
Vùng lãnh thổ phụ thuộc: Vùng lãnh thổ phụ thuộc là khu vực không có đầy đủ chính phủ hay chủ quyền độc lập hoàn toàn. Nơi này có thể có hoặc không có dân số thường trú, có thể có tổ chức chính quyền địa phương nhưng không được áp dụng (hoặc chỉ áp dụng một phần nhỏ) hiến pháp quốc gia. Những vùng lãnh thổ phụ thuộc thường là một phần đất ở rất xa so với khu vực chính của quốc gia hoặc có thể là thuộc địa cũ trước đây.
Các vùng lãnh thổ trên thế giới
Có rất nhiều vùng lãnh thổ với các hình thức tồn tại khác nhau nằm rải rác trên thế giới. Cụ thể:
- 10 quốc gia được công nhận hạn chế: Somaliland, Transnistria và Nagorno - Karabakh chưa được quốc gia chính thức công nhận. Abkhazia, Bắc Síp và Nam Ossetia chỉ được số ít quốc gia công nhận. Kosovo, Đài Loan, Tây Sahara và Palestine được nhiều quốc gia chính thức công nhận nhưng chưa được Liên Hiệp Quốc công nhận.
Đài Loan không được Liên Hiệp Quốc công nhận do đó đây vẫn chỉ là vùng lãnh thổ
mà chưa phải quốc gia chính thức
- Vùng lãnh thổ tự trị: Hồng Kông, Ma Cao, Tây Tạng, Tân Cương (Trung Quốc), Bắc Ireland (Anh), Dải Gaza (Palestine),... là những vùng tự trị nổi tiếng trên thế giới.
- Vùng lãnh thổ phụ thuộc: Đảo Christmas, Quần đảo Cocos, Đảo Norfolk (thuộc Úc), Greenland (thuộc Đan Mạch), Saint - Martin (thuộc Pháp), Bermuda, Quần đảo Virgin (Anh), Đảo Guam (thuộc Mỹ)... là những vùng lãnh thổ phụ thuộc nổi tiếng.
Sự khác nhau giữa quốc gia và vùng lãnh thổ
Từ các khái niệm và định nghĩa về quốc gia và vùng lãnh thổ, có thể thấy sự khác biệt rõ rệt nhất để phân biệt quốc gia và vùng lãnh thổ là các yếu tố cấu thành chúng. Cụ thể, một quốc gia chỉ được coi là vùng lãnh thổ khi có các yếu tố sau:
- Lãnh thổ chưa được xác định rõ hoặc vẫn đang trong quá trình tranh chấp (như trường hợp của các quốc gia Palestine, tây Sahara,...)
- Chính quyền không có đầy đủ quyền hạn (Nhà nước Palestine)
- Không được tất cả các quốc gia hay Liên Hiệp Quốc công nhận (trong trường hợp Somaliland, Transnistria, Nagorno - Karabakh,...)
Với bài viết sự khác nhau giữa quốc gia và vùng lãnh thổ mà chúng tôi vừa giới thiệu, hy vọng bạn đọc đã có thêm những kiến thức để biết cách phân biệt được đâu là quốc gia và đâu là vùng lãnh thổ trên thế giới. Cảm ơn đã chú ý theo dõi.
Tìm hiểu thêm: Có tất cả bao nhiêu quốc gia và vùng lãnh thổ trên toàn thế giới?
